Čvrsta i snažna odbrana uvijek je bila garant opstanka naroda. Ratnog 18. aprila 1993. godine odigrala se jedna od najznačajnijih herojskih bitki Devete brdske brigade i pripadnika MUP-a protiv srpsko-crnogorskog agresora — bitka na Košćanu. Košćan je dao 11 dobitnika priznanja “Zlatni ljiljan”, najvećeg vojnog odlikovanja. Mnogi borci su u temelje naše države ugradili svoje živote i dijelove tijela.

Povodom godišnjice ove velike bitke, u subotu 26. aprila na Košćanu je svečano obilježena manifestacija “Bitka za Košćan”.

Prisutnima su se obratili ministar za boračka pitanja Kantona Sarajevo Omer Osmanović, načelnik Općine Hadžići Eldar Čomor te predsjednik Udruženja “9. bbr” Ćamil Fejzić. Cvijeće na spomen-obilježje položile su brojne delegacije.

Napad VRS-a na Košćan, 18. april 1993. godine

Nekoliko dana prije trećeg napada VRS-a na Košćan, Komanda 4/9. brdske brigade (bbr) dobila je informacije o pregrupisavanju neprijateljskih snaga na hadžićkom bojištu. Istovremeno, pripadnici HVO-a sve su češće maltretirali borce ARBiH pri smjeni ljudstva na relaciji Košćan–Kiseljak. Zbog početka sukoba između HVO-a i ARBiH u Konjicu, Komanda bataljona odlučila je odgoditi planiranu smjenu četa 15. aprila i povratak pripadnika 2. čete, čije su porodice bile smještene na sjeverozapadu kiseljačke teritorije.

Druga četa ostala je na položajima na Košćanu, dok je 1. četa, popunjena ljudstvom iz Lepenice, stavljena u stanje pripravnosti. Komanda je došla do saznanja da se priprema združeni napad snaga VRS-a i HVO-a na Košćan i gornji dio Lepeničke doline, te je naređeno podizanje borbene gotovosti.

Prvi vod 1. čete raspoređen je na krajnje lijevo krilo linije odbrane, od položaja ispod Oštrika (Brezovice) do iznad Gornjeg Bojakovca, radi osujećivanja eventualnog neprijateljskog prodora. Izvršene su inžinjerijske pripreme, uključujući miniranje tenkoprohodnih pravaca.

Oko dva sata ujutro, 18. aprila, osmatrači 9. bbr-a uočili su pokrete VRS-a iz pravca Hadžića prema Drozgometvi i preko Batalova brda prema Oštriku. Odmah je kompletno ljudstvo 2. čete stavljeno u stanje pune borbene pripravnosti.

U pet sati ujutro otpočelo je intenzivno artiljerijsko granatiranje odbrambenih položaja 9. bbr na Košćanu i u Lepeničkoj dolini. Artiljerijska priprema trajala je puna četiri sata, gotovo do devet sati. S položaja iz Rakovice i Voćnjaka kod Vlakova djelovali su haubicama (105 mm i 155 mm), višecijevnim bacačima raketa (VBR-ovima, 128 mm) i drugim oruđima, dok su iz Drozgometve djelovali minobacači (120 mm i 82 mm).

Granatiranje je bilo usmjereno i na naseljena mjesta u dubini teritorije, a intenzitet je ukazivao na pripremu žestokog napada. VRS je koristio “vatreni val” i “snop po liniji fronta” radi neutralizacije minsko-eksplozivnih prepreka i slabljenja linija odbrane, što je ukazivalo na upotrebu artiljerijskih elemenata višeg nivoa komandovanja.

Položaji 3. i 4. bataljona 9. bbr bili su dobro ukopani, no snažna artiljerijska priprema pokazivala je da neprijatelj posjeduje informacije o njihovoj uređenosti. Upotreba “vatrenog vala” bila je odgovor na prethodno iskustvo iz oktobra 1992, kada je nekoliko oklopnih vozila VRS-a uništeno na minskim poljima.

Istog jutra HVO Kiseljak napao je bošnjačka sela Gomionicu, Svinjarevo, Višnjicu i druga naselja, započevši blokadu i oružani sukob širom Kiseljaka. Pripadnici HVO-a primijećeni su duž desne obale rijeke Lepenice, dok su dodatne snage raspoređene na razgraničenju kod Gornjeg Gojakovca.

Zbog evidentne prijetnje, komandant brigade naredio je raspoređivanje dodatnih snaga na granici općina Hadžići i Kiseljak, a vojna policija pojačala je obezbjeđenje u Tulici. Pripadnici HVO-a iz gornje Lepeničke doline (Bukovica, Zabrđe, Mokrine, Toplica, Botunja i Pirin) nisu držali položaje prema VRS-u, što je ukazivalo na tijesnu koordinaciju HVO-a i VRS-a.

Nakon četverosatnog artiljerijskog napada, oko devet sati počeo je oklopno-mehanizovani napad VRS-a. Prvi udar išao je pravcem Selimovići – Torina – Košćan, uz podršku brdskog topa (B-1) sa Oštrika. Glavni napad predvodile su jake oklopno-mehanizovane snage, uz pješadijsku podršku.

Na glavnom pravcu napada pojavilo se osam oklopnih vozila, praćenih pješadijom. Iako slabo opremljeni protivoklopnim sredstvima, borci ARBiH uspjeli su privremeno zaustaviti neprijateljski prodor. Međutim, neprijatelj je uz snažan oklopni proboj zauzeo vrh Torine, a branitelji su bili primorani povući se na rezervne položaje.

Dio neprijateljske pješadije probio se do ulaza u selo Košćan, ali su diverzantska odjeljenja 4/9. bbr i ostali branitelji pravovremeno spriječili njihov prodor u selo.

Odsudna odbrana Košćana

Na Maloj Torini okupljena je druga grupa boraca koja je zaustavila pješadijske napade prema minobacačkim položajima. Artiljerija 9. bbr imala je ključnu ulogu zaustavljajući napredovanje neprijateljske pješadije i izolirajući oklopna vozila na Torini.

Oko podne na Košćan je stigao komandant brigade Nezir Kazić, preuzevši komandu nad svim jedinicama. Između 12 i 13 sati pristiglo je značajno pojačanje jedinica 9. bbr i MUP-a Hadžići, čime su linije odbrane konsolidovane.

Artiljerijska podrška neprijatelja prebačena je na prilazne puteve s ciljem sprječavanja dolaska naših pojačanja. Komandant je izdao naredbu za koncentrisanu artiljerijsku vatru po neprijatelju na Torini. Nakon 30 minuta artiljerijskog djelovanja, u 14 sati naređen je protivnapad. Pola sata kasnije jedinice 9. bbr, potpomognute MUP-om Hadžići, povratile su izgubljene položaje. Neprijateljsko pojačanje koje je krenulo iz Drozgometve zaustavljeno je preciznom artiljerijskom vatrom.

U borbi je uništen neprijateljski transporter, a njegova kupola kasnije je iskorištena za modifikaciju vlastitog oklopnog vozila. Nakon ovog uspjeha, branioci Košćana raspolagali su s dva oklopna transportera.

Treći napad VRS-a na Košćan trajao je od pet ujutro do 14:30, uz upotrebu oko deset oklopnih borbenih vozila i snažnu artiljerijsku podršku. Napad je uspješno odbijen uz velike gubitke neprijatelja u ljudstvu i tehnici.

Ovaj napad bio je najsnažniji pokušaj VRS-a da ovlada Košćanom. Ipak, zahvaljujući izuzetnoj hrabrosti boraca 4/9. bbr, podršci MUP-a Hadžići i angažmanu civilnog stanovništva, napad je odbijen.

Za ispoljenu hrabrost i odlučnost, Ratno predsjedništvo SO Hadžići donijelo je odluku o dodjeli pismenih pohvala jedinicama 9. bbr i SJB Hadžići.

Pet dana kasnije, u posjetu brigadi došli su Sefer Halilović, načelnik Štaba Vrhovne komande Oružanih snaga RBiH, i njegov zamjenik Stjepan Šiber. Do druge polovine maja 1993. neprijatelj nije preduzimao veće napade na linije 9. bbr.